Logo

Historia Suwalszczyzny

historia suwalszczyzny



JAĆWIEŻ - Jaćwingowie


Tereny Suwalszczyzny porośnięte zwartą puszczą, stały się przedmiotem zasiedlenia już w IV w. p.n.e.. Przybyły tu znad Niemna i Mazur niewielkie grupy rodowe Bałtów Zachodnich - protoplastów Prusów i Jaćwingów. Osadnictwo z tego okresu można nazwać wyspowym. Osiedla mieszkalne składały się z 5 - 8 domów ustawionych na drewnianych rusztowaniach w zarastających zatoczkach jezior. Osiedla obronne były natomiast usytułowane na wysokich wzgórzach, otoczone płotem palisadowym i chronione u podnóża osadami obronnymi lub przynajmniej jedną osadą obronną. W początkach II w n.e. w okresie wpływów rzymskich (I - IV w. n.e.) nastąpił złoty wiek kultury Prusów i Jaćwingów. Objawiało się to masowym wytopem żelaza z rud darniowych (m.in. Osinki), używaniem broni i narzędzi żelaznych. W I i II w. zaczął funkcjonować BURSZTYNOWY SZLAK łączący Imperium Rzymskie z Sambią, Mazurami i Litwą. To wszystko wpłynęło na rozwój gospodarczy Jaćwieży. Rozwinęło się rolnictwo - hodowano: owce, bydło, świnie, tarpany, uprawiano: pszenicę, jęczmień, proso, żyto, groch. Rozwinęło się także rękodzielnictwo - tkactwo i przerób owczej wełny. Wyodrębniły się bogate rody, o czym świadczą znalezione w Szwajcarii (miejscowość pod Suwałkami) pochówki "książęce" wraz z ozdobami i bronią inkrustowaną srebrem. Z okresu II-IV w. n.e. na Suwalszczyźnie i wschodnich Mazurach rozpoznano ponad 20 cmentarzysk kurhanowych.


Kurhany to kamienno-ziemne kopce o wysokości do około 0,5 - 0,8 m i średnicy kilku-kilkunastu metrów, często obłożone jeszcze głazami na wierzchu. Pod tym stropem grobowca, znajdowała się jama, gdzie chowano urnę z prochami (często w kształcie skrzyni) lub zwłoki wraz z ozdobami, narzędziami lub uzbrojeniem. Zdarzały sie także pochówki końskie z uprzężą (groby w Szwajcarii). Kurhan jest tym wiekszy (u podstawy) im ważniejsza osoba w nim pochowana (kurchan znaleziony w Szwajcarii ma 30 m średnicy u podstawy). Takie bogactwo wskazuje iż w II i IV w. Osinki (miejscowość obok Szwajcarii) było centrum organizacyjne obszaru nad górną Czarną Hańczą.


W czasie wędrówek ludów (V-VI w.) na Suwalszczyznę wkroczyło nowe osadnictwo. Są to fale grup Bałtów uciekających pod naciskiem Słowian z Polesia i Nadnieprza. Zajmują oni Suwalszczyznę, a także wschodnią Litwę i Łotwę. Tworzy się wczesnośredniowieczna społeczność jaćwieska. W VI i VII w. zaczyna się upowszechniać na tych terenach technika koła garncarskiego. Zmienia się również rytuał pogrzebowy. Powstają cmentarze typu "prudziskiego" tylko ze spalonymi szczątkami bez ozdób i broni.


W średniowieczu (VII-XIII w.) można mówić, iż ziemie jaćwieskie są społecznie i klasowo skrystalizowane. Podzielone na włości (kroniki XIII-wieczne wymieniają 15 włości jaćwieskich), z centrami administracyjno-gospodarczymi mieszczącymi się w obronnych grodachi dokonują silnego rozwoju gospodarczego. Wszystkich takich centrów było 80, w tym na ziemiach polskich 40. Liczbę ludności zamieszkującą Jaćwież w tym okresie ocenia się na około 50.000.


Wiara Jaćwingów była typowo politeistyczna. Czczono ciała niebieskie: słońce, księżyc i gwiazdy, zjawiska przyrodnicze: gromy i błyskawice oraz żywioły: wodę i ogień. Wierzono także w demony i bóstwa opiekuńcze. Przyszłość przepowiadali wróżbici i zaklinacze wężów. Wąż i kozioł były zwierzętami świętymi. Wiara w życie pozagrobowe i reinkarnację, nakazywały wyposażać zmarłych w przedmioty codziennego użytku. Nie budowano świątyń. Gromadzono się przy świętych drzewach i lasach, gdzie płonęły wieczne ogniska strzeżone przez kapłanów. Tam dokonywano obrzędów i składano ofiary - którymi byli również ludzie.


Plemię Jaćwieskie było bardzo waleczne i nieokiełznane, prowadzące wiele wojen. W X - XII w. Jaćwingowie organizują liczne łupieżcze wyprawy na okoliczne ziemie ruskie i polskie. Wyprawy te nie uchodzą im bezkarnie. Pomimo to w XIII w. następuje zdecydowane nasilenie takich wypraw. Przyczyną było powstanie Wielkiego Księstwa Litewskiego i wykorzystywanie Jaćwingów jako "poborowych" przeciwko mieszkańcom okolicznych ziem.


W połowie XIII w. nastąpiło zbliżenie Jaćwieży do książąt mazowieckich. Jaćwingowie zgodzili się na misje, nawet powołano biskupa Jaćwieży. Niestety działania chrystianizacyjne nie powiodły się. Jaćwież nie była wystarczająco zorganizowa, a poz tym nastepowały liczne spory kompetencyjne pomiędzy Polską i Rusią. W tym okresie również dotarła do ziem Bartów i Galindów (obecnie Mazur) posuwająca się od zachodu ekspancja krzyżacka. W latach 1248 -1255 ruszyły na Jaćwież wyprawy koalicyjne (polsko-rusko-krzyżackie). W pierwszej z nich padła siedziba kunigasa (księcia) Stekinta - Raj. Południowi Jaćwingowie uznali wówczas zwierzchność mazowiecko - ruską.


Walki o terytorium Jaćwieży Krzyżacy rozpoczęli na dobre w latach 1267-1277. W 1283 r. Krzyżacy przez 8 miesięcy oblegali najważniejszą twierdzę Jaćwingów (góra Zamkowa w Szurpiłach). Twierdza Cresmen-Szurpiłyzdobyta została dzięki zdradzie kilku wojowników jaćwieskich. Tu dokonał się koniec Jaćwieży. Gród nie został odbudowany. Kto przeżył uciekł. Pojmani zostali wysiedleni i odesłani na Sambię.


Okres następnych 150 lat to tak zwana "pustka plemienna". Nie prowadzono tu wtedy osadnictwa. Resztki Jaćwingów podporządkowały się władzom krzyżackim i powoli traciły swą odrębność kulturową i językową. Istnieją prawdopodobne przypuszczenia iż takimi byli Wigranie - mieszkańcy jednej z wysp na jeziorze Wigry. Zostali oni wysiedleni dopiero w pierwszej połowie XV w. gdy rozpoczęto budowę myśliwskiego dworu królewskiego. Spuścizną po nich są przetrwałe do dziś i funkcjonujące nazwy miejscowości i jezior, a także nazwisk- m.in.: Gatne, Zelwa, Gremzdy, Pierty, Turtul, Wigry, Waraksa, Kardel, Biłda, Gorlo. W tym czasie (XIV - XV w.), o ziemie Jaćwieży trwały walki pomiedzy Krzyżakami i Litwinami. W 1422 roku, 27 września Zakon Krzyżacki i Litwa zawarły pokój nad jeziorem Melno (obecnie Mełno). Ustalono wtedy granicę, która jako polsko-niemiecka przetrwała do wybuchu II-giej wojny światowej.





Top